Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçeklehandan bir düzen değildir. Tüze, sosyete ortamında insanoğluın sahiden kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene salmak, toplumsal hayatın gerçekleşmesini kurmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin katsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, nasıl dürüst kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete ortamında insanoğluın hareket ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte ahbaplık, sima davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-sima, sima-tabiat ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence altına kırmızıınmasıdır. Tüze, insanlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşu denli görüş ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, sosyete sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak belirten gözlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini kurmak maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, doğru ve kanunların hepsidür. Daha yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşfakat düzenidir. Tüze Sözcük Fehvaı Tüze kelimesi Arabi “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğru” kelimesinin çoğulu “ah’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na bakılırsa ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Fen Fehvaı Tüze dönemden döneme değiştiği muhtevain hala doyurucu bir teşhism dokumalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Mukannen bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi ortamında anayasa olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri bap kayran kısmına Özel Tüze, kişiler ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun mirlıca ast dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Tüze kuralları sima davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun valör kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle müşabih nitelikteki tekmil durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze kayranında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak muhtevain kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve vakıf cezaları; esas hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları üzere ayrı ayrı ahbaplık dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut politik gözleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşfakat düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal hayatı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet ortamında bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun uygulamalı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile sosyete ortamında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun dokumasından meydana gelen gereksinimlerinı katlamaya çkırmızıışır. Tüze bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni hayatın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun natürel dokumasına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine onat geçmek zorundadır. Tüze önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de mecburdır; soylu erki ihtiyaçlara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Hak Tüze bu fonksiyonu ile belli başlı bir kombinezon altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak çın kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız teşhismıyla adalet, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) geçmek üzere dü ayrı ayrı anlamda kullanılır. Hak gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet demeında şahsi bir özelliği deyimler. şahıs her saat haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni lütfetmek uğrunda kalıcı ve değişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet fehvaı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık kayranında hukuki valör olarak kavil konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini muhtevaeren kurallar tekmilü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve yönetmek yerinde bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir valör niteliğindeki adalettir. Tüze bir sosyete düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum bulunan düzeni muhafaza etmek, gerekse onu değişçiliktirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her saat adalete mirvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta katmıza müesses ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması gereken ahbaplık demeında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine onat olup olmadığı açısından bir valör ve kıymetlendirme ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve zararlı katlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge ortamında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Alışılagelen olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşfakat uyacak, hem de bu toplumsal hayatın barış ortamında sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü sağlamaya çkırmızıışacaktır.